Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η χρήση συνταγογραφούμενων διεγερτικών φαρμάκων (όπως μεθυλφαινιδάτη, μοδαφινίλη, άλατα αμφεταμίνης, μεταξύ άλλων) ως γνωστικοί ενισχυτές η βελτίωση της απόδοσης σπουδών και/ή εργασίας έχει προκαλέσει σημαντικό ενδιαφέρον σε όλο τον κόσμο. Οι ερευνητές έχουν επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθεια διαπίστωσης της επικράτησης τέτοιων πρακτικών και στη συζήτηση για τις ηθικές τους επιπτώσεις. Αυτή είναι μια δύσκολη και πολύχρωμη πρόκληση.
Αν και οι ειδικοί και τα μέσα ενημέρωσης έχουν διαδώσει την έννοια του ντόπινγκ εγκεφάλου ως ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο, δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις για να υποστηρίξει αυτόν τον ισχυρισμό. Σε 111 ατομικές μελέτες που αναθεωρήθηκαν το 2020, οι εκτιμήσεις για τον επιπολασμό της μη ιατρικής χρήσης διεγερτικών που συνταγογραφούνται κυμαίνονταν μεταξύ 2.1% και 58.7%, λόγω μεθοδολογικών και εννοιολογικών διαφορών μεταξύ μεμονωμένων μελετών.
Με τη σειρά τους, οι ηθικολόγοι έχουν εγείρει ερωτήματα όπως: σε ποιες περιπτώσεις τα οφέλη υπερτερούν των κινδύνων; Εάν αυτά τα φάρμακα λειτουργούν πραγματικά με ελάχιστους κινδύνους, δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε την πρόσβαση σε όποιον θέλει να τα χρησιμοποιήσει; Τι γίνεται αν οι άνθρωποι εξαναγκαστούν να πάρουν αυτές τις ουσίες για να συμβαδίσουν με τον ανταγωνισμό; Τέτοιες ερωτήσεις είναι σχετικές με την ατομική και συλλογική λήψη αποφάσεων και έχουν τεράστιο δυνητικό αντίκτυπο ανάλογα με τις απαντήσεις που θα βρούμε τα επόμενα χρόνια.
Ωστόσο, η εικόνα παραμένει ελλιπής αν δεν συζητήσουμε γιατί αυτά τα φάρμακα έχουν γίνει μια ελκυστική επιλογή εξαρχής. Οι γνωστικοί ενισχυτές ενσωματώνουν τις προσδοκίες, τις απογοητεύσεις, τις απαιτήσεις και τα όνειρα των καταναλωτών τους, γεγονός που προσθέτει ένα παράλογο στοιχείο στην απόφαση να τα καταναλώσουν. Εάν αποτύχουμε να αναγνωρίσουμε αυτήν την πτυχή, όχι μόνο δεν θα αντιμετωπίσουμε την προβληματική χρήση, αλλά μπορεί επίσης να συμβάλουμε στο να παραμείνει παρεξηγημένη. Επομένως, η εμβάθυνση στη δυναμική εργασίας/μελέτης που υπάρχει αυτή τη στιγμή μπορεί να βοηθήσει να ρίξει λίγο φως στο πλαίσιο της γνωστικής ενίσχυσης.
Ρομαντισμός πολλών ωρών
Από το 2019 έως το 2021, ο Ι συνέντευξη 15 άτομα στην Ουρουγουάη που είχαν χρησιμοποιήσει διεγερτικά συνταγογραφούμενα φάρμακα ως ενισχυτικά της γνώσης σχετικά με τις εμπειρίες, τα κίνητρα και τις απόψεις τους. Η έρευνά μου πρότεινε ότι η χρήση γνωστικών ενισχυτών συνδέεται πάντα με την αναζήτηση παραγωγικότητας.
Για μερικούς ανθρώπους, μπορεί να είναι η ανάγκη επιπλέον αερίου για να μείνουν ξύπνιοι το βράδυ πριν από μια σημαντική εξέταση για μελέτη – υποδεικνύοντας ότι ο ύπνος, μια βασική ανάγκη, μπορεί μερικές φορές να αποτελεί εμπόδιο στην ακαδημαϊκή επίδοση. Όπως θέτει ένας συνεντευξιαζόμενος:
«Στο μυαλό μου, η μελέτη ήταν πριν από όλα. (…) Δεν ήξερα τι επρόκειτο να μου συμβεί, αλλά αν η [modafinil] επρόκειτο να με κρατήσει ξύπνια για να περάσω τις εξετάσεις, εντάξει. Ήταν αυτό που χρειαζόμουν.”
Για άλλους, είναι να συμβαδίζουν με ένα απαιτητικό επαγγελματικό περιβάλλον. Υπό αυτή την έννοια, ένας φοιτητής ιατρικής υπενθύμισε ότι στην περιοχή του «υπάρχει ένας ρομαντικισμός του «καλά, έχω μια Κυριακή άδεια τον μήνα» που καταλήγει, όπως συμβαίνει στον υπόλοιπο πληθυσμό, σε κατάχρηση ουσιών».
Από πού πηγάζει η ανάγκη για πολλές ώρες εργασίας; Οι συνεντευξιαζόμενοι πρότειναν ότι δεν απαιτείται πλέον το κλασικό πιεστικό αφεντικό. Αντίθετα, αναγνωρίζοντας έναν «ρομαντικισμό» της παραγωγικότητας, υποδεικνύουν ότι οι πολλές ώρες αυτοεπιβάλλονται με διακριτικό τρόπο, ντυμένοι με ένα νεοφιλελεύθερο ρούχο «προσωπικής επιλογής» που το κάνει να μοιάζει σαν να προέρχεται από το «μέσα». Όπως σημειώνεται από Ντελέζ, οι πειθαρχικές τεχνικές έχουν χάσει χώρο στο μάρκετινγκ και τα κίνητρα. «Βρες μια δουλειά που αγαπάς και δεν θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μια μέρα», όπως συνοψίζουν οι γκουρού του lifestyle. Στο χέρι μας είναι να ανακαλύψουμε τι είμαστε φτιαγμένοι να υπηρετούμε.
Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος
Η χρήση γνωστικών ενισχυτών φέρνει επίσης σκέψεις σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος στις μέρες μας και τι οδηγεί στο να ξεπεράσουμε τους φυσικούς μας περιορισμούς. Τι μπορεί εύλογα να περιμένει κανείς από τον εαυτό του και από πού ξεκινούν οι απαιτήσεις για υπερδυνάμεις; Πιστεύω ότι αυτή η ερώτηση μπορεί να χωριστεί περαιτέρω σε δύο.
Πρώτον: από πού προέρχονται οι απαιτήσεις για υπερδυνάμεις; Νομίζω ότι ο στρατός είναι ένα λογικό μέρος για να κοιτάξουμε. Όχι μόνο η προπαγάνδα από τους Παγκόσμιους Πολέμους απεικόνιζε στρατιώτες ως υπερήρωες, αλλά και στρατιώτες (τότε και σήμερα) χρησιμοποιούν επίσης ευρέως διεγερτικά για να ενισχύσουν τις δυνατότητές τους. Η εμμονή μας με τους υπερήρωες και την υπέρβαση των ανθρώπινων περιορισμών είναι σταθερά εδραιωμένη παγκοσμίως – η παγκόσμια επιτυχία των ταινιών της Marvel το αποδεικνύει περίτρανα.
Το φανταστικό υπερήρωα επέζησε πολύ μετά το τέλος του πολέμου, ενώ μεγάλο μέρος της ορολογίας του έχει «εισβάλει» στη ζωή μας. η ταινία Απεριόριστος παρουσιάζει ένα ηρωικό έπος που χρησιμοποιεί γνωστικούς ενισχυτές για να «πολεμήσει» τη «μάχη» των συνηθισμένων ύπαρξών μας στη δουλειά.
Δεύτερον: υπάρχει κάτι σαν «ανθρώπινη ουσία»; Οι μεταανθρωπιστές έχουν αντιμετωπίσει τον «άνθρωπο» ως ένα ανοιχτό πλαίσιο, αναγνωρίζοντάς το ως μια πολιτιστική και ιστορική έννοια που επαναπροσδιορίζεται συνεχώς από την επιστήμη και την τεχνολογία. Υπό αυτή την έννοια, η χρήση γνωστικών ενισχυτών ως τρόπου αντιμετώπισης των πολιτιστικών απαιτήσεων μπορεί να αναδιαμορφώνει την κατανόησή μας για τις ανθρώπινες ικανότητες, μεταμορφώνοντας τις αντιλήψεις για το τι είναι ένας «κανονικός άνθρωπος». Για παράδειγμα, ένας συνεντευξιαζόμενος στην επιτόπια εργασία μου ισχυρίστηκε ότι το διεγερτικό του έδωσε τη δυνατότητα να εργαστεί 12 ώρες, να μελετήσει και να μπορέσει να βγει έξω με φίλους μετά. Το να μπορεί να τα κάνει όλα αυτά τον έκανε να νιώθει φυσιολογικός, είπε.
Θεωρώντας τον άνθρωπο ως ένα ανοιχτό πλαίσιο, μας απομακρύνει από το να ρωτήσουμε αν πρέπει ή όχι να βελτιώσουμε. Στην πραγματικότητα, η προσπάθεια βελτίωσης του εαυτού μας μπορεί να είναι αυτό που κάναμε όλοι εδώ και καιρό. Ωστόσο, αυτό που μπορεί να κάνει ακούσια είναι η ομαλοποίηση μη ρεαλιστικών καταστάσεων υπερπαραγωγικότητας, όπου η χρήση γνωστικών ενισχυτών και άλλων διεγερτικών επιτρέπει αυτήν την πραγματικότητα. Είναι αυτός ένας βιώσιμος δρόμος στον οποίο βρισκόμαστε; Αν δεν είναι, φταίνε μόνο τα φάρμακα;
Ξαναβρίσκοντας το φυσιολογικό
Αν υποθέσουμε ότι δεν θα χρειαζόταν όλοι να χειριστούν έναν τόσο απαιτητικό φόρτο εργασίας για να αισθάνονται φυσιολογικοί, τότε πώς γίνεται κάποιος να αισθάνεται φυσιολογικός; Και πώς γίνεται το σώμα όργανο για αυτό; Θυμάμαι τις εξερευνήσεις της υποκειμενικότητας από Biehl, Goodman και Kleinman, που υποστηρίζουν ότι το σώμα είναι πάντα όλο και λιγότερο από αυτό που φαίνεται ότι θα έπρεπε να είναι. Μπορούμε συνεχώς να μαθαίνουμε και να ξαναμαθαίνουμε να ζούμε με το σώμα μας, και τόσο μέσα από αυτό, στις διάφορες καταστάσεις υγείας και ασθένειας, νιότης και γήρατος, πλήξη και τραύμα, ρουτίνα και αστάθεια. Η εκ νέου μάθηση του πώς να ζούμε με το σώμα μας σε διαφορετικές καταστάσεις και ικανότητες θα βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τα όριά μας, πότε πρέπει να τα πιέσουμε και πώς αυτό είναι σε μια συνεχή ροή διαχρονικά.
